To chức xã hội Việt Nam truyền thống ✅ Tốt
Mẹo về To chức xã hội Việt Nam truyền thống Mới Nhất
Bùi Trường Sơn đang tìm kiếm từ khóa To chức xã hội Việt Nam truyền thống được Update vào lúc : 2022-08-24 02:05:08 . Với phương châm chia sẻ Thủ Thuật về trong nội dung bài viết một cách Chi Tiết 2022. Nếu sau khi Read Post vẫn ko hiểu thì hoàn toàn có thể lại Comments ở cuối bài để Tác giả lý giải và hướng dẫn lại nha.Từ Làng đến Nước và việc quản lí xã hội
Quốc gia đối với người Việt Nam nông nghiệp là Đất người dân cấy trồng và Nước nuôi cây lúa. “Đất–nước” là một thế quân bình âm dương, nhưng vì Việt Nam thiên về âm tính nên một “Nước” không thôi cũng đủ đại diện rồi. Nước là đơn vị quan trọng thứ hai sau làng. Từ làng ra đến nước. Người Việt Nam có từ ghép “làng nước”, và xử sự theo câu tục ngữ: sống ở làng, sang ở nước. Từ khi tiếp nhận ánh hưởng Trung Hoa, xuất hiện thêm khái niệm nhà nước, dịch từ chữ “quốc gia”. Đây là một nơi khác lạ khá tinh tế. Khái niệm “nhà–nước” của Trung Hoa xuất phát từ một nền văn hóa coi trong mái ấm gia đình hơn gia tộc, còn khái niệm “làng–nước” của ta xuất phát từ một nền văn hóa coi trọng gia tộc hơn mái ấm gia đình.
1.1. Trong khối mạng lưới hệ thống tổ chức xã hội Việt Nam, đơn vị trung gian giữa làng và nước (cấp vùng, tỉnh) là không quan trọng; trong lịch sử, cấp này chưa bao giờ có vai trò gì đáng kể. Điều đó thể hiện ở chỗ:
(a) Tên gọi đơn vị trung gian này luôn thay đổi (Bộ, Quận, Châu, Lộ, Đạo, Thừa tuyên, Trấn, Dinh/Doanh, Tỉnh);
(b) Địa giới của chúng cũng tạm bợ (thời Hùng Vương có 15 bộ, đầu thời Bắc thuộc – 9 quận, cuối thời Bắc thuộc – 12 châu, thời Lí – 24 bộ. thời Trần – 12 lộ, thời Lê – 5 đạo, thời Lê Thánh Tông – 12 thừa tuyên, thời Gia Long – 23 trấn, thời Minh Mạng – 31 tỉnh)… Ngay mới gần đây, diện mạo những tỉnh vẫn thường xuyên dịch chuyển (lúc nhập, lúc tách).
Trong truyền thống Việt Nam, con người thành viên luôn hòa tan vào tập thể. trái lại, ở phương Tây thành viên luôn luôn được khuyến khích và nhấn mạnh vấn đề. Ở cấp đi làng, làng xã Việt Nam có tổ chức ngặt nghèo; nó đó đó là môi trường tự nhiên thiên nhiên sống, là tập tục hiệp hội đa phần của người Việt Nam. Còn làng xã ở phương Tây thì, như Các Mác nói, nó chỉ là một tập hợp rời rạc như cái “bao tải khoai tây”.
Vùng (tỉnh) ở Việt Nam là không quan trọng; trong khi đó thì ở phương Tây, mỗi vùng là lãnh địa riêng của một lãnh chúa. Thời kì tư bản, những lãnh địa đó chuyển thành những bang, và nhà nước trở thành liên bang. Mỗi bang là một vương quốc nhỏ, thường có luật pháp riêng. Ranh giới Một trong những bang rất rõ ràng.
Con người Việt Nam sống trong tập thể nhỏ là làng, nhưng để chống lụt và chống ngoại xâm thì phải tập phù phù hợp với nhau, thành nước. Bởi vậy mà đối với người Việt Nam, quốc gia và ranh giới quốc gia là rất đỗi thiêng liêng. Không phải ngẫu nhiên mà khi nói đến Việt Nam và một số trong những dân tộc bản địa phương Đông, người phương Tây thường nghĩ ngay đến ý thức quốc gia và tinh thần dân tộc bản địa như những đặc trưng nổi bật nhất. Trong khi đó thì ở phương Tây, ranh giới quốc gia rất mờ: Người du mục xưa quen sống thong thả. Người phương Tây nay đi qua biên giới quốc gia một cách dễ đàng. Con người sinh ra ở nước này, khi lớn lên, hoàn toàn có thể chuyển qua nước khác làm ăn, sinh sống, lấy vợ lay chồng mà không hề phải do dự.
Không chỉ ớ Châu Âu, mà ngay ở khu vực Trung Hoa cũng vậy, những người dân hiền tài đời xưa, lúc không hài lòng với ông vua của tớ đều có thế thuận tiện và đơn giản đi qua nước khác, tìm ông vua khác mà phục vụ. Họ không biến thành trói buộc bởi ý thức quốc gia, họ đi tìm minh chủ với chí hướng “bình thiên hạ” (thiên hạ = thế giới). Trong một bài giảng đầu năm 1924, Tôn Trung Sơn nhận xét rằng “mấy trăm năm trước thì Trung Quốc hoàn toàn không còn chủ nghĩa dân tộc bản địa”, sở dĩ như vậy là vì mất nghìn năm nay, Trung Quốc vốn thực hiện chủ nghĩa bình định thiên hạ, đã chinh phục hết những tiểu quốc ở châu Á”
Người Việt Nam, do ý thức quốc gia lớn, cho nên vì thế thường ít quan tâm đến những vấn đề quốc tế (cũng như người nông dân quan tâm đến việc trong làng và thờ ơ với việc ngoài làng). Ở phương Tây, những quốc gia phong kiến luôn quan hệ mật thiết với nhau, dù là trận chiến tranh hay hòa bình. Thời tư bản, giới tư sản những nước liên minh với nhau; khối công nhân cũng lien hiệp lại, tạo nên tinh thần quốc tế vô sản.
1.2. Nước là sự việc mở rộng của làng. Chức năng trách nhiệm của nước cũng như hiệu suất cao trách nhiệm của làng – ứng phó với môi trường tự nhiên thiên nhiên tự nhiên và ứng phó với môi trường tự nhiên thiên nhiên xã hội – chỉ có quy mô là rất khác nhau.
Nếu ứng phó với môi trường tự nhiên thiên nhiên tự nhiên ở phạm vi làng là liên lết lại để sản xuất chủ Kịp thời vụ, thì ở phạm vi quốc gia là chống thiên tai, đặc biệt là ứng phó với lũ lụt. Đông Nam Á là vùng sông nước, cho nên vì thế lũ lụt là hiện tượng kỳ lạ ghê gớm nhất. Từ khi lập quốc, chống lụt đã là trách nhiệm số 1 của quốc gia, tự sinh tồn của dân tộc bản địa. Lịch sử Việt Nam là lịch sử đắp đê. Truyền thuyết Sơn Tinh Thủy Tinh, một trong những truyền thuyết sớm nhất, đó đó là một bài ca chống lụt.
Nhiệm vụ thứ hai là ứng phó với môi trường tự nhiên thiên nhiên xã hội, ở Lever làng là chống trộm cướp, trong phạm vi quốc gia là chống giặc ngoại xâm. Do vị trí địa lí đặc biệt của tớ, Việt Nam cũng là nước rủi ro phải liên tục đối phó với nạn ngoại xâm. Truyền thuyết Thánh Gióng là câu truyện quan trọng thứ hai của thời kì dựng nước.
1.3. Việc chống ngoại xâm đòi hỏi phải có tinh thần đoàn kết toàn dân và lòng yêu nước. Hai điều kiện này là sản phẩm sẵn có của tính hiệp hội và tính tự trị làng xã.
Khởi nguồn từ môi trường tự nhiên thiên nhiên sống đời thường nông nghiệp, tính hiệp hội coi mọi người trong làng như anh chị em trong nhà đã chuyển thành ý thức hiệp hội trong phạm vi quốc gia: Bầu ơi thương lấy bí cùng, Tuy rằng khác giống nhưng chung một giàn; Nhiễu điều phủ lấy giá gương, Người trong một nước phải thương nhau cùng. Tính hiệp hội trong phạm vi làng là cơ sở tạo nên tính đồng nhất trong hàng loạt nghành: đồng tộc, đồng niên, đồng nghiệp, đồng hương… và tất yếu dẫn đến sự đồng nhất trong phạm vi quốc gia: đồng bào (sinh ra từ cùng một bọc trứng). TINH THẦN ĐOÀN KẾT TOÀN DÂN từ đó mà ra.
Trên phương diện tính tự trị, làng xã và quốc gia của người Việt Nam và những nước có nền văn hóa nông nghiệp đều mang tính chất chất khép kín như nhau, dẫn đến ý thức quốc gia rất mạnh (chính vì vậy mà ở những nước phương Đông hay nảy sinh những xu hướng quốc gia chủ nghĩa, dân tội chủ nghĩa cực đoan). Cũng in như người bỏ làng ra đi bị xem là dân ngụ cư, bị khinh rẻ, người Việt Nam truyền thống có tâm lí xem việc bỏ quê hương ra nước ngoài sinh sống là việc tày trời, trong lịch sử nhiều khi nó thậm chí được xem là một sự phản bội, một trọng tội. Ý THỨC ĐỘC LẬP DÂN TỘC và LÒNG YÊU NƯỚC mãnh liệt từ đó mà ra.
1.4. Sự khác lạ cơ bản của tổ chức quốc gia so với tổ chức làng xã là ở chỗ: Ở phạm vi nhỏ, mọi người quen biết nhau thì cách tổ chức tốt nhất là sống theo tình cảm; nhưng khi ra phạm vi lớn, dân đông hơn và lại lạ lẫm biết nhau thì việc tổ chức và quản lí đòi hỏi phải ngặt nghèo hơn, cũng tức là phải tăng cường chất DƯƠNG TÍNH hơn. Chính vì vậy mà giải pháp tất yếu để tổ chức xã hội là từ tự phát (thời Hùng Vương) tới chỗ đi theo hướng học tập cách tổ chức xã hội của Trung Hoa (thời độc lập tự chủ), và của phương Tây (sau này).
Về tổ chức Bộ Máy, thời Hùng Vương, do vua có Lạc hầu hoàn toàn có thể thay mặt vua xử lý và xử lý những việc làm trong nước. Dưới Lạc hầu là Lạc tướng (còn gọi là phu đạo) đứng đầu những bộ (chuyển hóa từ bộ lạc). Dưới bộ là những làng (kẻ, chạ) – một thứ công xã nông thôn mà đứng đầu là Già làng. Lí Bí sau khi tiêu diệt quân Lương (năm 544), dựng được tự xưng là Nam đế, đặt quốc hiệu là Vạn Xuân, niên hiệu là Thiên Đức, cho đúc tiền riêng và đóng đô ở miền cửa sông Tô Lịch (Tp Hà Nội Thủ Đô giờ đây), tổ chức triều đình thành hai ban văn, võ.
Từ sau thắng lợi Bạch Đằng (thời điểm ở thời điểm cuối năm 938), Ngô Quyền giành lại được độc lập xưng vương vào ngày xuân năm 939, định đô ở kinh đô cũ của Âu Lạc là Cổ Loa và đặt ra những chức quan văn, võ, quy định những nghi lễ trong triều và sắc tố lễ phục của quan lại những cấp. Từ khi Lí Công Uẩn lên ngôi vua, dời đô về Thăng Long (năm 1010), nhà nước ngày càng được tổ chức ngặt nghèo chính quy và hoàn hảo nhất hơn: nói như Lê Quý Đôn, “hoàn toàn có thể làm mẫu mực cho những đời sau”. Triều đình nhà Lí, đứng đầu là vua, gồm có: Trên là nhóm cận thần gồm những chức tam thái (Thái sư, Thái phó, Thái bảo) và tam thiếu (Thiếu sư, Thiếu phó, Thiếu bảo) lo về việc văn, những chức Thái úy và Thiếu úy (chỉ huy cấm binh) lo về việc võ. Ở dưới là hai ban văn võ với đủ những chức vụ rõ ràng. Cũng từ thời Lí, với việc lập Văn Miếu (năm 1070), Nho giáo được chính thức đưa vào và ngày càng phát triển, đáp ứng những nhu yếu ngày càng tăng về tổ chức xã hội Việt Nam để quản lí nội bộ bên trong và ứng phó với bên phía ngoài.
Quan chế những đời sau đa phần nhờ vào thời Lí, có điêu chỉnh ít nhiều và mở rộng them. Đời Trần đặt thêm chức Tam tư (Tư đồ, tư mã, tư không). Đến đời Lê Nghi Dân (1459), những ban văn, võ theo lối Trung Hoa mà tổ chức thành lục bộ (đứng đầu những bộ là quan thượng thư): bộ Lại (coi việc quản lí quan lại và cỗ máy nhà nưỏc)l bô Lễ (coi lễ tiết, thi cử học tập…), bộ Hộ (coi việc kinh tế tài chính), bộ Binh (coi việc quân sự), bộ Hình (coi việc pháp luật), và bộ Công (coi việc xây dựng, thiết kế). Ngoài ra, có một số trong những cơ quan chuyên trách như Hơn lăm viện lo biên soạn những văn thư; Quốc tử giám lo đào tạo quan lại từ con em của tớ giới cầm quyền; Khâm thiên giám coi thiên văn, lịch pháp; Thái y viện lo việc thuốc men; Cơ mật viện tư vấn cho vua và những việc hệ trọng…
Về PHÁP LUẬT, một công cụ của nhà nước, thì chắc chắn là đã có từ nhà nước đầu tiên thời Hùng Vương. Pháp luật này hoàn toàn có thể còn ít nhiều mang tính chất chất chất luật tục hai tập quán pháp nhưng chắc chắn là đã khá nền nếp và quy củ nên trong lời tâu của Mã Viện gửi vua Hán Quang Vũ sau khi đàn áp cuộc khởi nghĩa của Hai Bà Trưng còn ghi rõ: ”Luật của dân Việt khác luật của người Hán đến hơn mười điều”. Sau khi dẹp yên loạn 12 sứ quân, để củng cố cơ quan ban ngành sở tại, năm 968 Đinh Tiên Hoàng đã nâng cao hiệu lực hiện hành của pháp luật lên một bước bằng phương pháp định ra những hình phạt khắc nghiệt như nấu trong vạc lớn đặt ở sân triều, cho hổ dữ nuôi trong cái ăn thịt… Thời Lí có bộ luật Hình thư gồm 3 quyển do Lí Thái Tông phát hành năm 1042; thời Trần có bộ Quốc triều hình luật gồm 1 quyển phát hành năm 1244; đời Lê có bộ Quốc triều hình luật (còn gọi là Lê triều hình luật) gồm 6 quyển do Lê Thánh Tông niên hiệu Hồng Đức phát hành năm 1489 gồm 6 quyển vời 722 điều (thường gọi là Luật Hồng Đức). Đời Nguyễn có bộ Luật Gia Long phát hành năm 1815, sau trở thành Hoàng triều luật lệ. Trải qua những cơn binh lửa, trong số những bộ luật trên chỉ có Luật Hồng Đức và Luật Gia Long là còn giữ được. Hai bộ luật này đều ra đời vào thời kì Nho giáo là quốc giáo, nên chúng chịu ảnh hường quá nhiều của luật Trung Hoa (Minh, Thanh)
Nước với truyền thống dân chủ của văn hóa nông nghiệpNếu việc tổ chức ngặt nghèo quy củ làm cho nhà nước phong kiến Việt Nam khác lạ với làng xã (và giống nhà nước trung Hoa và phương Tây) thì truyền thống dân chủ lại làm cho nhà nước phong kiến Việt Nam giống với làng xã (và khác lạ quan trọng so với nhà nước Trung Hoa và phương Tây). Làng ứng xử với nhau theo tình cảm tạo nên truyền thống dân chủ, nước tuy có tổ chức ngặt nghèo hơn nhưng trên đại thể vẫn duy trì quyền thống dân chủ ấy.
2.1. Đứng đầu nước là vua. Vua Việt Nam không thật chuyên chế độc đoán như phương Tây và tạo cho mình một thế uy nghiêm của ông ”con trời” như ở Trung Hoa mà đi lên từ thủ lĩnh buôn làng, coi dân như con cháu mình. Trong tiếng Việt, từ vua và bố xuất phát từ cùng một gốc. Thời Hùng Vương, từ “bô” (với những biến thể pò, pô, bồ) vừa nghĩa là cha vừa nghĩa là thủ lĩnh của dân làng – già làng: Pô Inư Nagar trong tiếng Chàm, Pô t’rinh trong những ngôn từ Tây Nguyên, Pò chiêng trong tiếng Tày–Thái (mà người Hán phiên âm là Bồ chính)… Không phải ngẫu nhiên mà lãnh tụ khởi nghĩa Phùng Hưng (766–791) được dân tôn làm Bố cái đại vương (bố cái= cha mẹ). Chữ Nôm của ta ghi chữ “vua” gồm chữ “vương” ở trên để chỉ nghĩa và chữ “bố” ở dưới chỉ âm. Vua nông nghiệp gắn bó với đất đai, với truyền thống tư duy văn hóa khu vực. Trong Ngũ hành, hành Thổ là quan trọng nhất, cho nên vì thế vật biểu của hành Thổ là Người – con người ở trung ương quản lý muôn loài. Vua quản lý muôn dân, nên ở Việt Nam và Trong Hoa, vua mặc áo màu vàng, tức là giành màu của hành thổ, trung ương cho riêng mình.
Truyền thống dân chủ giữa người lãnh đạo với dân chúng duy trì gần như thể suốt lịch sử. Sử sách Trung Hoa ghi rằng khi người Hán vào Việt Nam, những quan lại địa phương, không phân biệt rạch ròi ngôi thứ, hoàn toàn có thể gọi con hát vào rồi cùng nắm tay nhảy múa, hát hò với họ. Theo lời kể của một sứ thần trung Hoa đến Việt Nam năm 990 thì vua và triều đình nước Việt sinh hoạt rất bình dị: ”Lê Hoàn đi chân đất xuống nước và câu cá bằng một cần câu tre dài; mỗi lần nhà vua câu được một con cá thì quần thần nhảy lên reo mừng”. Sử sách chép nhiều chuyện cảm động về sự quan tâm của những vua thời Lí–Trần đến dân chúng và tù nhân. Việc vua xuất của trong kho ra phát chẩn cho dân mọi khi đói kém, mất mùa cũng là việc xưa thường thấy.
Truyền thống dân chủ ở Việt Nam không riêng gì có thể hiện trong quan hệ giữa lãnh đạo với người dân mà còn thể hiện trong quan hệ giữa người dân với thánh thần, giữa con người với loài vật. Dân thờ cúng thánh thần và đòi hỏi thánh thần phải có trách nhiệm “phù hộ” cho dân; nếu không, dân hoàn toàn có thể “trừng trị” thánh thần hoặc lên “kiện” Trời. Còn đây là lời tâm sự bình đẳng thân tình của người nông dân với con trâu của tớ: Trâu ơi ta bảo trâu này; Trâu ra ngoài ruộng trâu cày với ta. Cấy cày vốn nghiệp nông gia, Ta đây trâu đấy ai mà quản công, Bao giờ cây lúa trổ bông, Thì còn ngọn nó ngoài đang trâu ăn…
2.2. Tính dân chủ trong việc tổ chức quốc gia Việt Nam cũng thể hiện qua truyền thống lãnh đạo tập thể.
Khởi nguồn từ tổ chức làng xã và những hình thức Hội đồng già làng. Hội đồng kì mục, truyền thống lãnh đạo tập thể ở cấp quốc gia đi từ quan hệ huyết thống như vua chị – vua em (Trưng Trắc và Trưng Nhị), vua anh – vua em (Ngô Xương Văn, Ngô Xương Ngập; ba anh em Nguyễn Nhạc, Nguyễn Huệ, Nguyên Lữ), vua cha – vua con với hình thức Thái thượng hoàng (thời Trần, thời Hồ và thời Mạc), đến quan hệ xã hội mang tính chất chất pháp lí vua–chúa (vua Lê – chúa Trịnh) theo nguyên tắc ”Hoàng gia giữ uy phúc, vương phủ giữ quyền bính” (vua có địa vị cao nhưng quyền lực nhỏ, còn chúa thì địa vị thấp nhưng thực quyền lớn). Sự phân chia này được cả hai bên chấp thuận đồng ý và thực hiện nghiêm chỉnh: Vua thừa nhận quyền lực và không can dự vào việc làm của chúa; chúa bằng lòng với vị trí bề tôi và giữ lệ tôn kính đối với vui (khi thiết triều, chúa ngồi ở vị trí thấp hơn, phía bên trái nhà vua; khi nhận chức, chúa phải quỳ nhận sắc phong và áo mũ vua ban. Truyền thống lãnh đạo tập thể này là sản phẩm của lối từ duy tổng hợp và biện chứng, hay đắn đo xem xét không thích làm mất đi lòng ai của người Việt Nam (trong khi đó thì ở những nền văn hóa trọng sức mạnh lại thường xuyên xảy ra việc anh em, cha con, chú cháu… lập mưu giết nhau để giành ngôi).
Truyền thống lãnh đạo tập thể một cách dân chủ này vẫn tiếp tục phát huy tác dụng vào thời nay theo nguyên tắc “tập thể lãnh đạo, thành viên phụ trách”. Người thủ trưởng Việt Nam tuy về mặt pháp lí có toàn quyền nhưng trên thực tế, những người dân dân có kinh nghiệm tay nghề thường nỗ lực tham khảo thêm ý kiến những tập sự của tớ, chuyển hóa ý định của riêng mình thành chủ trương chung chỉ tập thể. Vì vậy mà ở Việt Nam, những “bộ tam”, “bộ tứ” (lãnh đạo Chính quyền – Đảng – Công đoàn – Thanh niên) vẫn tiếp tục giữ một vai trò rất quan trọng.
2.3. Quan hệ tình cảm và tinh thần dân chủ còn thể hiện rõ cả trong luật pháp. Như đã nói ở trên, để quản lí được một xã hội rộng lớn ở quy mô quốc gia, tất yếu phải dùng đến luật; song luật chỉ một dân tộc bản địa nông nghiệp điển hình như Việt Nam khác xa với luật tí những quốc gia có nền văn hóa trọng động gốc du mục.
Người nông nghiệp Việt Nam sống thiên về tình cảm nên ý thức pháp luật rất kém. Luật của phương Tây là luật pháp, còn luật chỉ ta là luật lệ. Luật đa phần chỉ tác động trong phạm vi quốc gia, còn làng xã thì sống theo lệ. Tính tự trị mạnh mẽ và tự tin của làng xã đã làm cho “đất [có] lề, quê [có] thói”, làm cho ngay đến phép vua cũng phải thua lệ làng.
Ngay ở phạm vi quốc gia, quan hệ tình cảm cũng hoàn toàn có thể được luật pháp hóa. Luật quy định nhiều chủng loại tội, nhiều chủng quy mô phạt, nhưng đồng thời cũng quy định tám trường hợp được xét giảm tội (bát nghị) gồm họ hàng thân thích nhà vua, người theo giúp vua lâu ngày, người thuộc hàng quan lại quý phái, con cháu những triệu vui trước… Tinh thần dân chủ nông nghiệp mạnh đến mức để lại dấu ấn ít đậm nét trong cả trong Luật Hồng Đức và Luật Gia long là hai bộ luật chịu ràng buộc đáng kể của luật Trung Hoa (do ra đời vào thời kì Nho giáo được tôn làm quốc giáo). Trong số 722 điều của Luật Hồng Đức ta thấy có tới 407 điều là hoàn toàn của Việt Nam, và trong hơn 300 điều còn sót lại chịu ràng buộc của luật Trung Hoa thì cũng luôn có thể có rất nhiều sáng tạo. Trong vấn đề mái ấm gia đình, hai bộ luật này của Việt Nam chú trọng nhiều tới quan hệ vợ chồng (= dân chủ, bình đẳng), còn luật Trung Hoa thì chú trọng nhiều tới quan hệ cha con (= đẳng áp, tôn ti) (Yu Insun, 1994). Biểu hiện đáng để ý quan tâm hơn hết của tinh thần dân chủ ở hai hộ luật này là truyền thống trọng phụ nữ.
Luật Hồng Đức đảm bảo cho con gái được hường quyền thừa kế tài sản bình đẳng như con trai. Con gái, cháu gái có quyền hương khói cho cha mẹ trong trường hợp nhà không còn con cháu trai, nếu con trai trường còn nhỏ thì bà quả phụ có quyền thay con mà tế tự tổ tiên. Trong hôn nhân gia đình, luật dành riêng cho những người dân phụ nữ có quyền từ hôn nếu thấy vị hôn phu chẳng may bị ác tật, phạm tội hay phá sản. Vợ có quyền bỏ chồng nếu trong 5 tháng người chồng bỏ rơi vợ không đi lại…
So với Luật Hồng Đức, Luật Gia Long sao phỏng luật Trung Hoa nhiều hơn nữa, nhưng vai trò người phụ nữ thì vẫn được chú trọng. Chẳng hạn, luật này theo luân lí Trung Hoa mà được cho phép đàn ông có 7 cớ để bỏ vợ (Thất xuất), nhưng đồng thời lai đặt ra Tam bất khả xuất (ba trường hợp người đàn ông không còn quyền bỏ) để hạn chế bớt sự thiệt thòi cho những người dân phụ nữ: đã để tang cha mẹ chồng (= đóng góp về mặt tinh thần), đã làm cho nhà chồng trở nên giàu sang (= đóng góp về mặt kinh tế tài chính), ngoài nhà chồng ra không hề nơi nương tựa (= vấn đề đạo lí). Luật Gia Long cũng cấm chống không được bán vợ, không được bắt vợ làm thuê, không được hạ vợ chính xuống làm nàng hầu…
2.4. Truyền thống dân chủ nông nghiệp còn thể hiện trong việc tuyển chọn người vào cỗ máy quan lại. Ở phương Tây, cỗ máy quan lại phong kiến (với những tước vị công, hầu, bá, tử, nam) được chỉ định theo lối cha truyền con nối. Còn ở Việt Nam và một số trong những nước phương Đông thì việc tuyển chọn quan lại được tiến hành theo con phố thi cử. Con nhà nghèo nếu thông minh chăm chỉ thi đỗ trạng nguyên thì một bước hoàn toàn có thể trở thành quan to.
Việc học tập thi cử rất lâu rồi tiến hành theo một phương pháp rất khác giờ đây. Nhà nước chỉ tổ chức một vài trường học cho con em của tớ quan lại, kiểu như Văn Miếu. Còn lại, nhà nước thả nổi, dân tự lo lấy. Việc thi cử được tổ chức theo chính sách tam khoa: thi Hương, thi Hội, thi Đình. Hương là làng, thi Hương là thi ở cấp cơ sở cho những thí sinh một tỉnh hoặc một số trong những tỉnh; thi Hương qua được 3 kì gọi là Sinh đồ, vượt qua được 4 kì thì gọi là Hương cống. Hai thương hiệu này từ thời Mình Mạng (1829) đổi thành Tú tài và Cử nhân Đỗ Hương cống (Cử nhân) rồi mới được tham gia vào thi Hội. Hội là họp lại, tập trung lại. Thi Hội tổ chức ở quy mô vùng lớn hoặc ở kinh đô. Thi Hội đỗ thì thành Tiến sĩ (tiến sĩ là người sĩ có tài năng được tiến cử cho vua dùng). Đỗ tiến sĩ mới được dự vào thi Đình, thi Đình nhằm mục đích xếp những tiến sĩ thành ba loại gọi là Tam giáp; Tiến sĩ cập đệ (tiến sĩ đệ Nhất giáp), tiễn sĩ xuất thân (tiến sĩ đệ Nhị giáp), đồng tiến sĩ xuất thân (tiến sĩ đệ Tam giáp). Bậc tiến sĩ cập đệ từ 1244 lại phân thành Tam khôi: Trạng nguyên, Bảng nhãn, Thám hoa. Thời Nguyễn không lấy đỗ Trạng nguyên bởi sợ đỗ cao dễ tự mãn sinh lòng phản nghịch. Bù vào đó, tương hỗ update thêm học vi Phó bảng (dưới tiến sĩ). Mỗi khoa thi, người đỗ đầu có thương hiệu riêng: đỗ đầu thi Hương gọi là Giải nguyên, đỗ đầu thi Hội gọi là Hội nguyên, đỗ đầu thi Đình gọi là Đình nguyên. Đỗ đầu có 3 khoa thi được gọi là Tam nguyên.
2.5. Truyền thống văn hóa nông nghiệp trọng văn (trọng tình, trọng đức, trọng văn) nên trong xã hội, kẻ sĩ (văn sĩ) được coi trọng nhất, đứng đầu khuôn khổ những nghề trong xã hội: SĨ, NÔNG, CÔNG, THƯƠNG. Võ sĩ thuần túy ít được để ý văn sĩ khi cần hoàn toàn có thể lo cả việc võ (trận chiến tranh) lẫn việc kinh tế tài chính. Sau trí thức là nông dân. Tuy nông đứng hàng thứ hai, song suy cho cùng thì nó vẫn là nghề cơ bản nuôi sống trí thức, nuôi sống cả hiệp hội và kiến thiết nên truyền thống văn hóa nông nghiệp: Nhất sĩ nhì nông, hạt gạo chạy rông, nhất nông nhì sĩ.
Công và thương bị xem là những nghệ thấp kém. Công sở dĩ không được coi trọng vì môi trường tự nhiên thiên nhiên sống đời thường nông nghiệp tự cấp tự túc ít nhu yếu trao đổi sản phẩm & hàng hóa, nên sản xuất công nghiệp không được phát triển, chỉ tạm dừng ở mức thủ công, nghề phụ, thường là nghề bị coi rẻ nhất: dĩ nông vi bản, dĩ thương vi mạt (lấy nông làm gốc, lấy thương làm ngọn). Sở dĩ có tình trạng như vậy là vì do tính hiệp hội, xã hội nông nghiệp sống theo tình cảm, trong khi nghề marketing thương mại lấy lợi nhuận làm đầu. Mặt khác, do tính tư trị, xã hội nông nghiệp tự cấp tự túc ít có nhu yếu mua và bán), mà người marketing thương mại thì vẫn nên phải sống, vì vậy họ phải tìm cách tăng lợi nhuận bất chính. Truyền thống thương nghiệp Việt Nam là gian dối: Gian tham mua quịt bán lường; Thật thà cũng thể lái trâu, Yêu nhau cũng thể nàng dâu mẹ chồng; Đấu hàng xáo, gáo hàng dầu… Vì gian dối nên dân buôn lại càng bị mọi người khinh ghét. Ngay cả nhà nước cũng chủ trương trọng nông, ức thương. Thời Hồng Đức nhà vua từng định đuổi những thị dân không còn hộ khẩu ở Thăng Long về quê làm ruộng (song không thực hiện được). Ở Việt Nam, cách nói đồ con buôn là lời chửi vào loại nặng nề nhất.
Tình trạng này khiến bức tranh nghề nghiệp Việt Nam khác hoàn toàn phương Tây, nơi có nền văn hóa sớm chuyển sang hoạt động và sinh hoạt giải trí thương nghiệp và đô thị, nơi mà thương nhân (nhà doanh nghiệp) là loại người được xã hội trọng vọng và kính nể. Trung Hoa, Nhật Bản tuy cũng đều nói “sĩ–nông–công–thương”, nhưng một mặt, vẫn rất coi trọng nghề buôn; mặt khác, ở Trung Hoa, cạnh bên văn sĩ thì võ sĩ cũng rất được coi trọng; đến Nhật bản thì “sĩ” thậm chí chỉ là “võ sĩ” chứ không hề là một văn sĩ nữa!
Quan hệ nông–thương đặc biệt này trong xã hội Việt Nam còn tái hiện rõ hơn trong nghành tổ chức đô thị.
Hits: 6248
Tải thêm tài liệu liên quan đến nội dung bài viết To chức xã hội Việt Nam truyền thống